Avustralya Ulusal Deniz Müzesi tarafından yapılan resmi açıklamada Newport Limanında gerçekleştirilen su altı çalışmalarında James Cook’u Avustralya kıyılarına taşıyan HMB Endeavour’a ait batığın bulunduğu belirtildi. Ancak, Rhode Island Archaeology Project bünyesindeki arkeologlar başta olmak üzere bazı bilim insanları, bu konuda hala yanıtlanmayan soru işaretlerini olduğunu belirtiyorlar.

Öte yandan, bu tartışma sürerken; geminin Aborjinlerin ve Torres Boğazı halklarının, kıtadaki 65.000 yıllık geleneksel yaşamına son veren bir sembol olması nedeniyle, batığın bulunması Avustralya’da yaşayan yerli topluluklar arasında rahatsızlık uyandırdı.

Newport Limanı’nın (ABD – Rhode Island) derinliklerinde, çamurlu zeminde 244 yıldır yatmakta olan bir gemi batığının kimliği üzerine ortaya atılan farklı savlar, Deniz arkeologları arasında uluslararası boyutta bir tartışmanın fitili ateşledi.

Avustralya Ulusal Deniz Müzesi’nin yöneticisi Kevin Sumption’un 3 Ocak 2022 tarihinde yaptığı resmi açıklamada tartışmaya konu olan batığın, HMB Endeavour olduğu öne sürülüyor. Bilindiği üzere bu küçük ancak dayanıklı olarak inşa edilmiş olan gemi, Kaptan James Cook’u Güney Pasifik sularına ve sonrasında 1770 yılında Avustralya’ya taşımış, bu yeni kıtanın doğu kıyılarını haritalandırılmasında ve keşfedilen bu toprakların İngiltere egemenliği altına girmesinde ana aktörlerden biri olmuştu.

Avustralya Deniz Müzesi, bu batığın HMB Endeavour olma olasılığının ne yüksek olduğunu ilişkin kendi resmi sayfasında kanıtlarını sırladı. Buradaki ön görülere göre:

-Tarihi kanıtlar, beş geminin 1778 yılında İngilizler tarafından Newport Limanındaki Keçi Adasının hemen kuzeyinde batırıldığını söylüyor. Bunlardan birisi ise;  Lord Sandwich II, yani daha önceki adı ile Cook’un gemisi Endeavour.

-Bu küçük alanda aralarında RI 2394’ün de bulunduğu 4 adet batık bulundu. Bu nedenle bu dört batıktan birinin Endeavour olma olasılığı çok yüksek.

-Beş gemide karinalarına kasten açılan delik ile batırılmıştı. RI 2394’ün günümüze kadar ulaşan gemi gövdesine ait olan ahşaplarda belirlenen delik, açık bir arkeolojik kanıt oluşturuyor ki; bu bulgu da 1778 batırılan bu gemi batıklarından birinin Endeavour olduğunun doğruluyor.

-Arşiv kayıtlarından Lord Sandwich (Endeavour)’in söz konusu beş geminin en büyüğü olduğu biliniyor. Arkeolojik kanıtlar RI 2394’ün 18. yüzyıl batklarının yer aldığı bu su altı alanındaki diğer batıklardan daha büyük olduğunu gösteriyor.

-Batığın deniz dibinde bulunan en büyük parçasının boyu, arkeologlar tarafından ölçüldü ve burada elde edilen sonucun da doğruladığı gibi, Kraliyet Donanması’na ait tarihi gemi planlarında yer alan Endeavour’un boyutlarına neredeyse mükemmel biçimde uyuyor.

-RI 2394 batığındaki diğer pek çok detaylarda olduğu üzere, yapımında kullanılan ağaçların özel parçalarının ölçülerine dek, Endavour’a ait tarihi planlara çok yakın olarak uyuyor. “Boyutlama” olarak adlandırılan bu ölçülendirme de RI 2394’ün, ‘Endeavour’ ile aynı tonajda olduğunu doğruluyor.

-Endeavour aslen kömür taşımak için inşa edilmiş bir gemiydi. Gemi yapımcıları burada 18. yüzyılda çok nadiren bilinen yöntemler kullanmışlardı. Bunlardan biri de, geminin pruvası ile omurgasının birleştirmesinde kullanılan özel bir biçimdi ki, arkeologlar bu birleştirme yönteminin, RI 2394’da kullanılmış olduğunu belirlediler.

-Gemi batığı RI 2394’ün tüm biçimi ve yerleşim planı, Endeavour’un tarihi planlarıyla çok yakından örtüşüyor. Buna geminin düz olan tabanı ve direklerin konumlandırıldığı yerler de dahil. Bu çok önemli bulgular da batığın Endeavour olduğunu gösteriyor.

-Son olarak, 1778 yılında Newport Limanında batırılan gemilerin bazıları Amerika’da inşa edilmişken; Endeavour’un, İngiltere’de yapıldığı tarihi kayıtlarda yer alıyor. Yetkililerden alınan izinle RI 2394’ten çıkarılar ahşap örnekleri de burada İngiltere kökenli kerestelerin kullanıldığını açıkca gösteriyor. Bu veri de batığını Endeavour olduğuna ilişkin kanıtları güçlendiriyor.

theartnewspaper.com

Batığın, Avustralya denizcilik tarihinin en önemli gemisinin olduğunu bilmekten mutluluk duyduğunun söyleyen Sumpton, arşivden elde edilen belgelere ve arkeolojik kanıtlara dayanarak, bu batığın Endeavour olduğuna artık fazlasıyla ikna olduğunu belirtiyor.

Her ne kadar müzenin yöneticisi bu denli emin konuşuyor olsa da, Avustralyalıları bu konuda silahlarına biraz fazla erken davranmakta suçlayan RIMAP – Rhode Island Archaeology Project’in Yönetim Kurulu Üyesi Kathy Abbass’tan yanıt gecikmedi.

Abass açıklamasında, batığın bulunduğu su altı alanında gerçekleştirilen çalışmalarda bulguların, Endeavour’a ilişkin bilgilerimizle uyduğunu ancak bu durum batığın söz konusu ikonik gemi olduğunu henüz kanıtlayacak, tartışılmadan kabul görecek, veriler olmadığını ve bu kimlik tespitini ters yüz edecek hala yanıtlanmamış çok sayıda soru işareti olduğunu belirtiyor.

Sumption, ellerindeki kanıtlara dayanan verilerin daha ikna olduğuna dikkat çekerek, ANMM’yi savunuyor.

Öte yandan Müzeyi suçlayarak sözleşmenin ihlal edildiğini belirten Abbass’a, ANMM’nin Deniz Arkeolojisi Bölümü Yöneticisi Kieran Hosty yanıt vererek; iki kuruluş arasındaki mutabakat zaptının 2021 yılının Kasım ayında sona ermiş olduğunu altı çiziyor. RIMAP ve ANMM 22 yıldır sürmekte olan Newport limanı kazılarını ortak olarak sürdürmekteydiler. Hosty’nin belirttiğine göre; bu süre zarfında limandaki sekiz batık tespit edilerek, üzerine ölçülendirme ve inceleme çalışmaları gerçekleştirildi.

Hosty kendi adına, Endavour’un kimlik tespitinin tam anlamıyla doğru olarak yapıldığından emin olduğunun söyleyerek; bulguların, geçen Eylül ayında deniz aşırı seyahatlerin yasaklandığı bir dönemde ANMM adına çalışan sözleşmeli arkeologlar tarafından alan çalışması ile elde edilen verilere dayandığını vurguluyor. Batığının uzunluğunun Endavour’a ait tarihi gemi planlarıyla ve ayrıca sualtında keşfedilen geminin yapımında kullanılan çok nadir bilinen ahşap birleştirme yöntemlerinin ile uyuşuyor.

İlk olarak kömür taşımacılığında kullanılmak amacıyla inşa edilen ve ‘Earl of Pembroke’ olarak ad verilen Endeavour’un omurgası, 1764 yılında Whitby (İngiltere) de kızağa konuldu. Gemi, 1768 yılında Endeavour adını alarak, Donanma tarafından Cook’un güney denizlerinde yapacağı keşif gezilerine uygun hale getirildi. Sonrasında özel mülkiyete geçeren, gemi ‘Lord Sandwich II’ adını aldı. 1778 yılında Fransa gemilerini körfezde kapalı tutmak için emir aldığı Amerikan Bağımsızlık savaşı sırasında Newport Limanında, batırmak amacıyla, karinasına açılan bir delikle sulara gömüldü.

Endavour’a ne olacağıyla ilgili olarak akıllardaki soru işareti sürüyor. Avustralya’nın gerçek sahipleri olan yerli halkın, geminin Avustralya Aborjinlerinin ve Torres Boğazı topluluklarının, kıtadaki 65.000 yıllık geleneksel yaşamına son veren bir sembol olması nedeniyle, geminin kıtaya getirilerek, burada sergilenmesine karşı çıktığını söyleyen Hosty, “Öncelikle aklımızda tutmamız gereken nokta bu geminin çok kirli işlere bulaştığı. Dolayısıyla bu gemiden öğrenecek çok şeyimiz var ama bunu yaparken; onu bir kahramana dönüştürmememiz gerekiyor” diyor.

Benzer duygulara Amerikalılarında sahip olduğunun belirten Hosty, batırılmadan önce yüzlerce Amerikalının gemide tutsak olarak tutulduğunu söyleyerek, Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda, geminin hiç te hoş olmayan bir şöhrete sahip olduğunun ekliyor.

(Kaynaklar: sea.museum, theartnewspaper.com)