Alfred Sisley’in “Mavnalar” (1870) ve Auguste Renoir’ın “Karyatidler” (1909) adlı tabloları, Fransa Kültür Bakanı Rachida Dati’nin katılımıyla Paris’te düzenlenen törenle, yasal hak sahiplerine iade edildi.

Yapıtlar, Fransa’nın Nazi işgali sırasında musevi kökenli bir galeri sahibi tarafından satılmak zorunda bırakılmış ve pek çok defa el değiştirmişti.

Sisley’in Mavnalar (Les Péniches) (1870) ve Renoir’ın “Karyatidler” (1909) adlı yapıtları, İkinci Dünya Savaşı’nın patlak verdiği yıllarda, Paris’te bir galeri sahibi olan Grégoire Schusterman’ın mülkiyetinde bulunmaktaydı.

“Karyatidler” tablosu Fransız ressam Renoir’ın 1909 yılında Art Deco üslubunda betimlediği iki çıplak kadına yer verirken; Fransız asıllı İngiliz ressam Alfred Sisley tarafından 1870 yılında yapılan “Mavnalar” başlıklı ikinci tablo, Normandiya’daki bir limanda yan yana demirlemiş mavnaları betimlemektedir.

Alman ordusunun Fransa’ya girerek, işgal etmesinin ardından, Naziler’den baskı görmeye başlayan Schusterman, “Mavnalar” tablosunu, 1941 yılında sanat simsarı Raphaël Gérard’a 170.000 franka satmak zorunda kalmıştı. Gérard da, aynı yıl içinde tabloyu, bu defa Münihli sanat simsarı Maria Gillhausen’e 200.000 frank karşılığında satmıştı.

Düzenlenen faturanın bir kopyası üzerinde yer alan el yazısıyla yazılmış notta, satışın Paris’teki Alman büyükelçiliğinin kültür ataşesi Adolf Wüster’in emriyle gerçekleştirildiğine ilişkin bir bilgi bulunmaktaydı. Wüster, bu türden gayri meşru yöntemlerle el değiştiren, zorla mülkiyete geçirilen yapıtların eşgüdümünde, kilit konuma sahip bir figür olarak, o dönemde öne çıkmaktaydı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Naziler, Yahudilerin mülkiyetinde bulunan sanat eserlerini sistemli bir biçimde kendi mülkiyetlerine geçirmişlerdi. Söz konusu bu yapıtlar, yüksek mevkideki kişiler tarafından yağmalanarak, toplanmışlar ya da Hitler’in kurmayı planladığı “Führermuseum” müzesinde sergilenmeleri için el konulmuşlardı.

Dieppe Müzesi müdür yardımcısı Pauline Le Jossic, bu anlamda; İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda, Almanya’da bulunan binlerce sanat eserinin, Fransa’dan çeşitli yollarla getirilmiş olduğuna ilişkin bazı işaretler taşıyor olmaları nedeniyle, ülkeye yeniden geri gönderilmiş olduğunu anımsatıyor.

Savaştan sonra “Karyatidler” Müttefikler tarafından Bavyera’daki Thalhausen Kalesi’nde, Sisley’in tablosu ise Rhineland’da bulundu. Bulunan tablolar için Eylül 1948’den itibaren “Sanat Yapıtları Kurtarma Komisyonu” (CRA) tarafından bir soruşturma açılmış ve Schusterman ve Gérard, eserin işgal döneminde geçirdiği satışı süreci hakkında sorgulamaya tabi tutulmuşlardır.

Fransa’ya iade edilen tablolar, 1950’de Louvre Müzesi’ne, ardından 1986’da Orsay Müzesi’ne emanet edilmiştir. Sisley’in eserleri 1954’te Dieppe müzesine teslim edilmiş, Renoir’ın eserleri ise, önce Massena Müzesi, sonra Jules Cheret Güzel Sanatlar Müzesi ve ardından da Renoir Müzesi’ne taşınmıştır.

Fransa Kültür Bakanı Rachida Dati (2. sağda) ve hak sahipleri, Fransız Kültür Bakanlığı’nda, Alfred Sisley’in “Mavnalar” adlı tablosunun önünde.

artnews.com

Sisley’in tablosu, 2022 yılında Grégoire Schusterman’ın hak sahipleri tarafından iade talebi nedeniyle açılan davaya konu olmuştu. Fransa Kültür Bakanlığı tarafından “Kayıp Mağdurları Tazmin Komisyonu” tarafından düzenlenen raporda, tablonun Grégoire Schusterman’ın mirasçılarına iade edilmesine yönelik bir öneriye yer verildiği konusunda açıklama yapılmıştır.

Bu açıklamadan iki yıl sonra, eserler,16 Mayıs 2024 tarihinde Kültür Bakanı Rachida Dati’nin de katılımıyla Fransa Kültür Bakanlığında bir tören düzenlenerek, 1976 yılında ölen Schusterman’ın on bir yasal hak sahibine iade edildi.

Bilinmeyen Bir Liman

“Mavnalar” tablosunda Sisley’in Normandiya’da bulunan hangi limanı betimlediği konusunda kesin bir yargıya varılabilmiş değil. Yapıtta, gölge ve ışık oyunlarına verilen başat rol, dingin bir doğal görünüm sağlamak için insan figürüne yer verilmemiş olması tablonun ana özellikleri arasında yer alıyor. Bununla birlikte Le Jossic, yapıtın, Sisley’in Orsay Müzesi (Musée d’Orsay) koleksiyonlarında bulunan bir diğer tablosu “Bougival Kanal Havuzu’ndaki Tekneler” (Les Bateaux à L’éclus de Bougival) anımsatmakta olduğunu belirterek, tablonun yakın bir çevreden bir görünümüne ait olabileceğini ifade ediyor.

Orsay Müzesi’nin internet sitesinde kaldırılan “Mavnalar” tablosu, Dieppe Müzesi’nin koleksiyonunda sergilenmeye devam ediyor.

(Kaynaklar: paris-normandie.fr, francetvinfo.fr, artnews.com)