İskoç Deniz Müzesi’ndeki “Seçkin Beğeniyi Üretmek: İskoç Yat Tasarımının Altın Çağı”, Clyde Irmağı kıyısında konumlu, yat yapımında 19. yüzyıldan 20 yüzyılın ortalarına kadar yenilikçi yaklaşımlar ortaya koyan tasarımcıları ve tersanelerini odağına alıyor.

Dünyanın ilk özel yat tasarımcısı G.L. Watson’ı ve bu işkolunda önemli üretimine imza atan Fife ailesi ve Mylne ailesinin yat üretiminde İskoçya’yı dünyada önemli bir noktaya taşımalarının tarihini ele alan sergi, aynı zamanda yelkenciliğin önemli bir prestijin göstergesi olduğu bir dönemde yat tasarımının toplumsal ve kültürel etkisini de kapsamına alıyor.

Yelkencilik 19. yüzyılın ortalarında rağbet gören bir eğlence olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa kraliyet aileleri, dönemin ticaretinin önde gelen adların, veya seçkin aileler yatçılığa ve yat yarışlarına artan ilgisi, gemi mimarlarına olan talebi artırmış ve Clyde ırmağı kıyısı boyunca uzman stüdyolar ve tersaneler ortaya çıkmıştır. Böyle toplumun üst kesimi tarafından sipariş edilen lüks gemilerinden, ünlü Amerika Kupası’nda katılan yarış yatlarına kadar İskoç tasarımcılar, yat yapımını bir sanat biçimi haline getirirken, denizcilik tarihine yön vermekteydiler.

İskoç yat tasarımında üç önemli ad

İskoçya’nın ve dünyanın ilk özel yat tasarımcısı olan George Lennox Watson, bir zamanlar zanaat yönü ağır basan bir anlayışla üretilen, bu alana bilimsel ilkeler getirerek büyük bir devrim yaratmıştı. Kendi tasarım firması G.L. Watson & Co.’yu 22 yaşında Glasgow’da kuran Watson, elde ettiği başarılarla kısa sürede Avrupa’nın önemli seçkinlerinden siparişler almaya başlamış ve meslek yaşamı boyunca kendi tasarımı olan 400’den fazla gemi suya indirmiştir. Aldığı siparişler arasında Galler Prensi için inşa edilen ve tüm zamanların en ünlü yarış yatlarından biri haline gelen “Britannia”, Vanderbilt ve Rothschild ailelerinin yanı sıra birçok Avrupalı kralın da aralarında bulunduğu müşterilerine ürettiği ve bu alanda yeni standartlar koyduğu lüks buharlı yat tasarımları da yer almaktaydı.

“Britannia” (yklş.1935) – Catriona Sharp & Alfred Mylne Arşivi

scottishmaritimemuseum.org

Öte yandan yat tasarımı ve işçilikteki ustalıklarıyla yat yapımına yeni standartlar getiren, Fife ailesi üyeleri William Fife I, II and III., “Fairlie Sihirbazları” olarak adlandırılmaktaydılar. William Fife II’nin yönetimi altındaki tersane, yarışlarda büyük başarılar elde eden İngiliz yarış yatlarının inşa ederken, Fife III döneminde hem yarış yatlarının hem de gezi yatlarının tasarlandığı tersanenin adı dünya çapında duyuldu.

G.L. Watson’ın yanında çıraklık eğitimi alan Alfred Mylne, kendi yat tasarım ofisini 24 yaşında Glasgow’da kurdu. Tasarladığı yelkenli yatların yarışlarda önemli başarılar kazanmasıyla kısa sürede adı duyulmaya başladı. Kendisinden sonra gelen ve tersanenin yönetimini devalan Mylne ailesi üyeleri; Alfred Mylne I ve II’nin bu başarılı yükselişi sürdürdüler. Tasarladıkları yatlar, Clyde Irmağından dünyanın uzak denizlerine kadar boy göstermekteydi.

İki tasarımcı arasındaki büyük rekabet

Mylne’in elde ettiği başarıda İskoç tasarımcı William Fife III ile olan şiddetli rekabetinin de payı bulunmaktaydı. Clyde ırmağında düzenlenen yat yarışları, aynı zamanda iki dost olan bu tasarımcının üretkenlikte ve yenilikçi düşüncelerde üst seviyelere ulaşmalarına ve dönemin en iyi yatlarından bazılarını üretmeleri yönünde itici güç oluşturan rekabetleri için bir sahne oldu.

‘Vagrant’ ve ‘Powerful’

Mylne Arşivi ve G.L. Watson Arşivi ile işbirliğiyle yaşama geçirilen sergide yer verilen koleksiyonlar, söze edilen adların geleneksel gemi yapım yöntemlerini, yenilikçi yaklaşımlarla nasıl birleştirerek benzersiz güzellikte ve performansta gemiler ortaya çıkardıklarını gösteren nadir eserlere yer verirken, orijinal yat çizimlerini ve maketlerini de ziyaretçilerin karşısına çıkarıyor. Sergide, ayrıca William Fife III tarafından inşa edilen ‘Vagrant’ ve ‘Powerful’ adlı iki yat da sergileniyor.

William Fife III, tarafından 1884 yılında üretilen “Vagrant”

allatsea.co.uk

Kısa bir süre önce Müze bünyesinde bulunan İskoçya Tekne Yapım Okulu’nda kapsamlı bir bakım ve onarım çalışmasından geçen 1884 yapımı Vagrant’ın, yarış yatlarından günümüze ulaşan en eskisi olduğu düşünülürken, 1900 yılında inşa edilen daha küçük yarış teknesi Powerful’un ise günümüze kadar erişen denize elverişli dünyadaki 50 Fife yatından biri olduğu uzmanlar tarafından belirtilmektedir.

Sergi ayrıca Clyde Nehri’nin eşsiz coğrafyasının ve İskoçya’nın varsıl denizcilik mirasının bu öngörülü tasarımcıların gelişmesi için nasıl mükemmel koşullar yarattığını da masaya yatırıyor.

İskoç Denizcilik Müzesi Sergi ve Etkinlikler Eşgüdüm Yetkilisi Eva Bukowska, “İster yelken tutkunu, ister İskoç yenilikçiliğini ve ustalığına ilgi duyuyor olsun, serginin herkese hitap eden bir yanı bulunuyor” diyerek, ziyaretçilerin, mühendisliğin ve sanat arakesitinde birer başyapıt olan bu gemilerin ve tasarımcılarıyla çok önemli bilgilere sergide yer verildiğini belirtiyor.

“Seçkin Beğeniyi Üretmek: İskoç Yat Tasarımının Altın Çağı” başlıklı sergi, İskoç Deniz Müzesi’nin Irvine Limanı’ndaki Linthouse binasında 25.05.2025 tarihine kadar görülebilecek

(Kaynak: allatsea.co.uk, scottishmaritimemuseum.org)