Mystic Seaport Müzesi’ndeki, 19. yüzyıl Amerikan balina avcılığını konu alan “Balina Avcılığı ve Küresel Ölçekteki Dev Etkisi” başlıklı sergi, ülkenin balina avcılığı endüstrisinin tarihini ekonomik, kültürel ve insani boyutlarıyla masaya yatırıyor.

Müzenin kendi koleksiyonlarından derlenen balina avcılığında kullanılmış ilgi çekici yüzlerce tarihi el aleti, tarihi fotoğraflar, yelkenli gemi modelleri, çok sayıda belge, sergide izleyicilerin karşısına çıkıyor. Daha önce bir araya getirilerek ziyaretçilerin karşına hiç çıkmamış olan bu kültürel birikim, ticari balina avcılarının balina yağı elde etmek için karşı karşıya kaldıkları zorlukların ve katettikleri olağanüstü mesafelerin öyküsünü anlatıyor.

Sergide yer verilen, balina avlını canlı bir biçimde betimleyen tablolar, taşbaskılar (litografiler) ve nadir bulunan tarihi fotoğraflar aracılığıyla, balinaların kovalanması, yakalanması ve işlenmesiyle ilgili tehlikeli süreçlere yeniden tanıklık edilmesini sağlıyor. Özellikle Robert Cushman Murphy ve H. S. Hutchinson & Co. fotoğraf koleksiyonlarından seçki ile oluşturulan görseller aracılığıyla, ziyaretçiler, balina avcılarının yüzen fabrikalardaki çalışma biçimlerini ve balina avlarında kullanılan aletlerle birlikte görebilecekler. Bir diğer açıdan ise, tüm bu nesneler, bir yüzyıldan daha uzun bir süre boyunca Amerika’nın ev ve sokak lambalarını yakan ve makinelerini yağlayacak malzemeyi sağlayan bir endüstrinin inanılmaz risklerini gözler önüne sererken, balina yağına ve balina yan ürünlerine yönelik tüketim taleplerini de belgeliyor.

Serginin girişinde, sanatçı Jos Sances’in 51 metrelik anıtsal duvar resmi “Or, The Whale” yer alıyor. Gerçek bir ispermeçet balinasının boyutlarına sahip olan duvar resmi, 119 adet deseni üzerinde barındıran panellerden oluşuyor. Herman Melville’in Moby-Dick’inden ve Rockwell Kent’in ikonik illüstrasyonlarından etkilenen Sances’in çalışması endüstri, yenilik ve ekolojik dönüşüm sahnelerini bir araya getirirken; izleyicileri Amerikan endüstriyalizminin tarihinin üç yüzyılına doğru görsel bir yolculuğa çıkarıyor.

Sergide ayrıca balinadan elde edilen yan ürünlere de yer veriliyor. Özellikle kadınların kullanımı için üretilen kullanışlı, zarif tüketim malları arasında; örgü iğneleri, korse burguları, kutular yer alıyor. Tüm bu ürünler aslında balina yağının olduğu kadar yan ürünlerinin de 19. yüzyıl günlük yaşamında ne kadar istem bulduğunu gösteriyor.

Yaşam öyküleri, günlükler…

Öte yandan sergi, bu endüstrinin ardında yer alan adsız çalışanların kişisel öykülerine de sergi kapsamında önemli bir yer veriyor. Afrika kıtasının batısında Kuzey Atlantik Okyanusunda bulunan Yeşil Burun Adalarından gelen ve 1860’ta New London’a yerleşen Antoine DeSant örneğinde olduğu üzere, balina avcıları çok kültürlü bir sosyal yapıya sahiptiler.

Ayrıca, balina avcılığı seferlerine sadece bir eş ve bir anne olarak değil, aynı zamanda denizci, hemşire olarak katılarak, o dönem için alışıla gelen yargılara adeta meydan okuyan kadınlar da yer almaktaydı. Bunlar arasında özellikle Charlotte “Lottie” Church, 1909 yılında yardımcı seyrüsefer subayı olarak işe başlamış ve balina avcılığı kariyeri boyunca Charles W. Morgan adlı yelkenli gemide görev yapmıştı.

Balina avcılığına yönelik tutulmuş iki yazılı kaynak, 200 yıl önce denizde sürdürülen yaşama ilişkin çok önemli yazılı bir kaynak olarak sunuyor. Bunlardan biri Ohio adlı barçadan (1875-78), diğeri ise 1821 yılında Yeşil Burun Adaları’ndan bir balina avcısı tarafından tutulan iki günlükten oluşuyor.

Sergideki diğer tüm maddi kültür ürünleri ve bu belgeler, balina avcılığı gemilerinin modelleri ve ticari balina yağı örnekleriyle birlikte, bir endüstriye kapsamlı bir bakış sunuyor.

“Balina Avcılığı ve Küresel Ölçekteki Dev Etkisi”, 16 Şubat 2026 tarihine kadar Mystic Seaport Müzesi’nde görülebilecek.

(Kaynak: mysticseaport.org)