Aranya Sanat Merkezi’nde açılan Payne Zhu’nun “Derin Suları Seslendirmek” başlıklı sergisi, içeriğiyle dünya ekonomisinin başat oyuncularının üstünlük mücadelesinin en görünür olduğu bir coğrafyada sahnelenirken, etkisinin giderek şiddetleneceği açık olan bu mücadeleyi ve geçmişini Çin uygarlık paradigması üzerinden okuyor.

Çin’in kuzeydoğusundaki Hebei eyaleti sınırları içinde bulunan, yüksek gelir grubu tarafından tercih edilen bir tatil beldesi olan Aranya, aynı zamanda üst düzey Komünist Parti kadrolarının yazlık evlerine ev sahipliği yapıyor. Ayrıksı bir toplumsal yapıyı barındıran ve Qinhuangdao Limanı’na yakın olmasıyla özel bir coğrafyada konumlanan kentte aynı zamanda Aranya Sanat Merkezi de yer alıyor. Burada açılan Payne Zhu’nun “Derin Suyu Seslendirmek” başlıklı sergisi, kentin yakındaki Çin’in en büyük kömür limanlarından biri olan Qinhuangdao Limanı’nın tarihini, ekonomik faaliyetlerinin arka planını, balina perspektifinden okuyarak, deniz ticareti merkezli olarak genişleyen sermayenin tarihsel geçmişini kavramsallaştırıyor.

İki mekanına yayılan sergi, birbiriyle kavramsal olarak bağlı üçü ana yapıttan oluşuyor. İlk alanda karşımıza çıkan, Balina Türevi Pompa (2025), yapının merkezi plana sahip olan açık hava amfitiyatrosunda konumlanıyor.

Çelik malzemeden yapılmış doğrusal taşıyıcı üzerinde, rüzgârla yavaşça dönen, boyanmış büyük bir yelkenden oluşan yapıtta, dikkatlice bakıldığında, kahverengi ve yeşil renkli yelken yüzeyi üzerinde, bir ispermeçet balinası ile dev bir mürekkep balığı arasındaki bir mücadele olduğu görülüyor. Burada yüzeyde egemen olan göz biçimi ise, balina tarafından bütün halinde yutulmakta olan bir mürekkep balığına ait…

Acı içinde büklüm büklüm kıvranan derin deniz canavarı, dokunaç, gaga ve çeneden oluşan bir bütün ve kocaman bir göz, olarak betimleniyor. Amerikan kapitalizminin kaynak bulmak amacıyla yöneldiği balina avcılığı çağına ve Herman Melville’in 1851 tarihli Beyaz Balina (Moby Dick) adlı yapıtlarına göndermede bulunan Zhu, mürekkep balığını bilinmeyen derinliklerden gelen bir haber taşıyıcı/elçi, okyanuslar üzerinde çizilen ticaret çizgilerinin bir karşılığı olarak gösteriyor. Yapıtta betimlenen balina ise; deniz ekosisteminde dolaşan bir gezgin deniz canlısı olarak, besinin ve okyanuslardaki karbon döngüsünün yeniden dağıtılmasını simgeliyor.

“Balina Türevi Pompa” (2025)

aranyaartcenter.com

İkinci mekânda, ‘Doğu’nun Paris’i’ olarak tanımlanan yirminci yüzyılın başlarındaki Çin’in ticaret merkezi olan Şangay’ı çağrıştıran bordo renkli duvarların arka planda yer aldığı, mekanda bulunan tabak biçimine sahip olan dört heykel, bu mekanın dört köşesinde kaideler üzerinde konumlandırılıyor. Sanatçı tarafından tasarlanan bu tabaklarda, yeme-içme deneyiminin tadsal ve görsel katmanlarını vurgulayarak; kömür, baharat, porselen, balık gibi küreselleşme çağını açan, tecim mallarına gönderme yapan küçük heykelsi lezzetlere yer veriliyor.

“Lotus’un Dalgalarında Kailuan Kömürü” (Kailuan Coal in the Ripples of the Lotus) (2025), karbonize edilmiş bir lotus yaprağının üzerinde, bir bitkinin üreme organına benzer biçimde, kedi bıyığıyla bir araya getirilmiş bir deniz kabuğu bulunurken, Bir diğeri, yapıt olan “Yüzen Salgılar (Bir İspermeçet Balinasından)” (Floating Secretions (From a Sperm Whale)) (2025), Koyu tonlarda bir sır sürülerek kurutulmuş kalamar zarları ile lamine edilen porselen bir kabı içeriyor.

“Lotus’un Dalgalarında Kailuan Kömürü” (2025)

aranyaartcenter.com

Mekânın merkezinde “Gelecekten Vaatler (2025), (Promises from the Futures (2025 Derivative Edition) adlı iki kanallı bir video konumlanıyor. Kısmen yapay zeka tarafından üretilen, şarkı söyleyen bir balinanın sesinin arka planda yer aldığı bir alanı paylaşan iki kanallı video, dev ölçülerdeki ahşap bir çerçeve ile çevrelenmiş bir yüzeye her iki taraftan yansıtılıyor.

İlki, videoda, küresel ticaret limanlarının görüntülerinden oluşuyor. Hareket halindeki bir gemiden yapılan kıyı çekimlerinde Rotterdam, Cenevre, Venedik, Şangay ve Londra kıyılarındaki konteynerleri, liman yapılarını, petrol kulelerini ve LNG depoları görülüyor.

“Gelecekten Vaatler” (2025)

aranyaartcenter.com

Videonun ikinci kanalında ise; bir balıkçı teknesindeki iki sakallı adam göze çarpıyor. Mırıltılı, belirsiz bir dilde, nadiren yaptıkları ve altyazıyla gösterilen bu iki adamın arasındaki konuşma dışında hiç bir sözel iletişim bulunmuyor. Gece görüşüyle çekilen bölümdeki fosforlu ışıklar, balıkçıların kalamarları avlarken kullandıkları yeşil lambalara çağrışım yapıyor. Bir teknede yaşayan bu ikili, sigaralarını yakıyor, duşta birbirlerini köpürtüyor ve birbirlerinin kollarında uykuya dalıyorlar. Videodaki iki figürden biri metayı, diğeri ise metanın fiyat dalgalanmalarına bağlı olan türev finansal aracı betimliyor.

Çin imparatorluğunun coğrafyası, finans tarihi, ekolojik hayaletler ve endüstriyel metabolizmanın dokusuyla örüntülenmiş “Derin Suyu Seslendirmek”, düşünsel alt yapısını ve tarihsel arka planını, Fernand Braudel’in 1967 tarihli ‘Medeniyet ve Kapitalizm’ adlı yapıtına dayandırıyor. Son bin yıl boyunca dünya ekonomisine yön veren, Venedik, Hollanda ve İngiltere gibi ülkeleri inceleyen kitap, bugünkü koşullar içinde yeniden Pasifik’te Çin ile ABD arasındaki büyük güç rekabetinin değerlendirilmesinde yeniden ele alınan bir yapıt olarak öne çıkıyor.

Sergi her ne kadar bazen düşsel bir alegoriye bazen de; bir deniz kabuğu, gibi yanıltıcı derecede basit bir ayrıntıya iniyor olsa da dünya sisteminin yüzyıllardır içinde bulunduğu örüntü üzerine düşünmeye itiyor.

(Kaynaklar: aranyaartcenter.com, artreview.com)